Teofil Budzanowski

---

Życiorys

Teofil Budzanowski był synem Antoniego i Pauliny z domu Cichowicz. Jego życie rozpoczęło się w Rypinie, gdzie uczęszczał do miejscowej szkoły. W 1905 roku aktywnie uczestniczył w strajku szkolnym, co świadczy o jego zaangażowaniu już w młodym wieku. W 1913 roku ukończył seminarium nauczycielskie w Wymyślinie i rozpoczął edukacyjną karierę, pracując w szkołach ludowych w powiatach Rypin i Lipno.

Podczas I wojny światowej działał w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) oraz walczył w szeregach 6 pułku piechoty Legionów. Po wojnie, w latach 1919-1921, pełnił rolę redaktora „Ziemi Dobrzyńskiej”. W 1920 roku, na ochotnika, brał udział w wojnie z bolszewikami jako instruktor werbunkowy w powiecie Rypin, a później jako referent oświatowy w 6 pułku piechoty Legionów. W 1921 roku przeszedł do rezerwy, a w tym samym roku podjął pracę w prywatnym gimnazjum w Rypinie.

W 1928 roku ukończył studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, zdobywając dyplom nauczyciela szkół średnich. Jako nauczyciel działał od 1928 do 1938 w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Adama Mickiewicza w Grodnie, a następnie jako profesor w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Jana Kochanowskiego w Warszawie. W 1934 objął stanowisko inspektora szkolnego w Łomży, a także był radnym w Grodnie i Białymstoku, gdzie pełnił funkcję prezesa Zarządu Wojewódzkiego Federacji Polskich Związków Obrony Ojczyzny. Przynależał także do Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”, a następnie do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS).

Budzanowski był podporucznikiem rezerwy piechoty ze starszeństwem od 1 września 1931 roku, z przydziałem do 76 Lidzkiego pułku piechoty w Grodnie. W 1938 roku został posłem ziemi grodzieńskiej w Sejmie V kadencji, gdzie był współautorem wielu ustaw, w tym ustawy o bibliotekach publicznych uchwalonej 22 marca 1939 roku.

W trakcie wojny obronnej w 1939 roku był oficerem w dyspozycji Dowództwa Okręgu Korpusu nr III, a później w Grupie Operacyjnej „Grodno”. Po wybuchu II wojny światowej, od listopada 1939 roku, działał w konspiracji, początkowo w Wojskowej Organizacji Polskiej, a następnie w Związku Walki Zbrojnej. W czasie tych działań był organizatorem i pierwszym dowódcą 4 kompanii V Zgrupowania Rejonu 2 Obwodu Śródmieście Armii Krajowej (AK). Od połowy 1943 roku pełnił funkcję zastępcy dowódcy Zgrupowania i wykładowcy w Szkole Podchorążych Piechoty.

Budzanowski był również zaangażowany w tajne szkolnictwo jako członek pięcioosobowej grupy kierującej nauczaniem w Warszawie-Południe, prowadził tajne komplety w Szkole Ogrodniczej nr 94 na Siekierkach. W czasie powstania warszawskiego początkowo zajmował stanowisko zastępcy dowódcy V Zgrupowania pod dowództwem porucznika Romana Rożałowskiego „Siekiera”. Od 5 sierpnia 1944 roku dowodził 4 kompanią Zgrupowania, a następnie pododcinkiem „Tum” Zgrupowania „Kryska”. Po ranieniu kapitana „Kryski”, 12 września 1944 roku przejął dowództwo V Zgrupowania „Kryska” na odcinku Górny Czerniaków.

W czasie walk 14 września Budzanowski został ciężko ranny i przeniesiony do szpitala przy ul. Płockiej, później przewieziony do Brwinowa. Jako świadek tamtych wydarzeń, napisał opowiadania dotyczące powstania, takie jak „Kryska w czasie powstania warszawskiego na Czerniakowie” oraz „Wspomnienia. Czerniaków w ogniu”, które publikowane były w odcinkach na łamach „Gazety Ziemi Piotrkowskiej”, której był współzałożycielem i pierwszym autorem tekstów w 1958 roku. Warto podkreślić, że w powstaniu uczestniczyły także jego dzieci: córka Maria (ps. „Gnom”) była łączniczką, syn Tadeusz Budzanowski (ps. „Tumek”) – kapralem podchorążym, a syn Andrzej Zdzisław (ps. „Szymon” lub „Samson”) – strzelcem.

Po zakończeniu działań wojennych Budzanowski wrócił do pracy w szkolnictwie, najpierw w Tomaszowie Mazowieckim. W latach 1947–1950 pełnił stanowisko dyrektora I Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim. W 1950 roku został aresztowany przez władze komunistyczne, co doprowadziło do utraty stanowiska dyrektora oraz przeniesienia na etat nauczyciela w II Liceum Ogólnokształcącym. Zrehabilitowano go w 1957 roku, a stanowisko dyrektora I Liceum im. Bolesława Chrobrego przywrócono mu. Funkcję tę sprawował aż do swojej śmierci w 1959 roku.

W uznaniu jego zasług w trakcie walk, 18 września 1944 roku, na podstawie Rozkazu Dowódcy AK nr 424, otrzymał Order Virtuti Militari, uzasadniony jego dzielnością, inicjatywą oraz dobrym przykładem dla podwładnych. Po latach, decyzją Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari, jego odznaczenie zostało potwierdzone 13 października 2011 roku.

Ordery i odznaczenia

Teofil Budzanowski, znany z licznych osiągnięć wojskowych i społecznych, otrzymał wiele prestiżowych nagród i odznaczeń, które podkreślają jego zasługi. Poniżej przedstawiamy szczegółową listę jego wyróżnień:

• Order Wojenny Virtuti Militari (18 września 1944),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1957),
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy (2 sierpnia 1946),
• Krzyż Walecznych (przyznany trzykrotnie),
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami,
• Złoty Krzyż Zasługi,
• Medal Niepodległości (16 marca 1933),
• Srebrny Krzyż Zasługi (10 listopada 1933),
• Brązowy Krzyż Zasługi,
• Srebrny Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936),
• Złota Odznaka ZNP.

Każde z wymienionych odznaczeń świadczy o jego wielkim wkładzie w obronę ojczyzny oraz rozwój kultury i edukacji w Polsce.

---

Oceń: Teofil Budzanowski

---